نقش و جایگاه حجاب در زندگی زنان قرقیزستان

به گزارش پایگاه خبری حجاب به نقل از مهر، متن پیش رو گزارشی است از وضعیت حجاب در کشور قرقیزستان که توسط رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در اختیار خبرگزاری مهر قرار گرفته است؛

عده ای از کارشناسان مسائل اجتماعی قرقیزستان عقیده دارند بسیاری از اتفاقاتی که در قرقیزستان به خصوص در حوزه دینی رخ می دهد با مسئله جهانی شدن مرتبط است. طی سالهای اخیر جمعیت کثیری از مردم این کشور در جستجوی هویت خود، به دین اسلام روی آورده اند. اکنون دین نقش یک راهنما را در هویت و خودشناسی اکثریت مردم قرقیز پیدا کرده است، نشانه های این گرایش، فراگیر شدن پوشش اسلامی، زنان محجبه، برقع و یا نقاب است. این امر مرتبط است با شناخت و آشنایی مردم قرقیزستان با دستورات و احکام اسلامی اگرچه این روند هنوز به کمال نرسیده با این حال ظاهر شدن بیش از پیش زنان قرقیز با حجاب اسلامی را باید تجلی بارز این فرآیند به شمار آورد.

قرقیزستان به عنوان یک کشور مرحله گذر را طی می کند به گفته برخی کارشناسان دلیل بسیاری از فرآیندهای در حال وقوع در این کشور به ویژه در حوزه دینی، روند جهانی شدن است. یکی از مسائل اصلی مطرح در قرقیزستان در این دوره شناخت هویت ملی، قومی، دینی و مذهبی است. در این جستجوی هویت گرایانه، بسیاری از مردم قرقیزستان خصوصاً به اسلام روی می آورند. دین نقش یک راهنما را در خودشناسی اکثریت مردم قرقیزستان ایفا می کند، طی بیست سال پس از استقلال قرقیزستان، احداث تعداد فراوان مساجد و رعایت حجاب اسلامی توسط زنان از مشخصه ها وویژگی های هویت دینی قرقیزستان به شمار می آید موضوعی که نیاز به تجزیه و تحلیل و ارزیابی های کارشناسان دارد.

از آنجایی این موضوع بر تمام جنبه های جامعه – از زندگی روزمره مردم قرقیز تا سیاستهای دولتی اثر گذاشته است طبعاً واجد اهمیت فراوانی است همچنان که قبلاً نیز گفته شد اسلام در منطقه و همچنین در چشم اندازها و روندهای احتمالی توسعه جامعه قرقیزستان تجلی پیدا کرده است با این حال مشکل اصلی این است که تغییرات یک دهه اخیر موجب شده مردم قرقیزستان به طور مشخص به مذهبی و غیر مذهبی تقسیم شوند حال آنکه در دوره گذر انتظار می رفت که این تقسیم بندی به صورت فقیر وغنی یا دارا و ندار آشکار می گردید …

شایان ذکر است اختلاف نظر و درگیری میان بخشهای مذهبی و غیر مذهبی جامعه قرقیزستان که اغلب موضوع آزادی و حقوق زنان در کانون توجه آن قرار دارد می تواند منجر به بی ثباتی و یک بحران شدید اجتماعی نیز بشود. برای درک اهمیت و ماهیت این مسئله، لازم است مشخص شود دینداری در جامعه سنتی قرقیزستان چگونه نمایان می شود و چشم انداز و پویایی این پدیده به چه صورت است؟ این امر کمک خواهد کرد تا ویژگیهای هویت مذهبی زنان و به ویژه تصورات و درک مردم از موضوعات اخلاق و زیبایی شناسی در اسلام و اهمیت این مفاهیم در شکل گیری هویت دینی زنان قرقیز مورد بررسی دقیق تر قرار گیرد.

در سوره «نسا» گفته می شود که لازم است زنان حجاب داشته باشند مسئله حجاب همچنین در سوره «احزاب» اینگونه بیان شده است: «خود را بپوشانید»، در جهان اسلام و جهان عرب نگرش های متعددی در ارتباط با حجاب کامل، حجاب ناقص، پوشاندن صورت و غیره وجود دارد. آ. مالاشنکو محقق روس می گوید : «نام حجاب در کشورهاو مناطق مختلف متفاوت است حجاب در دوران پیش از اسلام رایج بودو اسلام آن را بوجود نیاورد بلکه آن رابه رسمیت شناخت.»

در کشورهای اسلامی نقاب و برقع وجود دارد نقاب و برقع نوعی حجاب است با یک شکاف برای چشم، نقاب بیشتر در عربستان سعودی و برخی از کشورهای حوزه خلیج فارسی رایج است، اما در بسیاری از بخش های مسلمان نشین خاورمیانه زنان ترجیح می دهند تنها روسری سر کنند.

برقع نوع نقاب ویژه آسیای مرکزی است که تمام بدن زن را می پوشاند حتی چشم هم دیده نمی شود. در جمهوری قرقیزستان پوشش اسلامی موجب بحث های زیادی شده است به عنوان مثال گفته می شود زنان محجبه زنانی فروتن و خجالتی اند که عموماًازمناطق روستایی به شهرها مهاجرت کرده اند این زنان فقط برای کاردر خانه و مطیع بودن تربیت شده اند، برخی نیزبر این باورند که زنان قرقیزستان هرگز در طول تاریخ این کشورحجاب، برقع و نقاب استفاده نکرده اند.

برای مثال خانم ج. اروزبیک آوا معتقد است که در کشورهای مسلمان شرقی حجاب نوعی لباس ملی است که براساس ضرورت و اقتضای محیط بوجودآمده بنابراین توجیه پذیر است، در بیابان های عربی حجاب محافظ زنان در برابر گرما و شن بوده است لکن در قرقیزستان حجاب با گسترش اسلام رایج شد دختران جوان و مجرد اغلب لباس مشکی و روسری مشکی می پوشند که بر خلاف فرهنگ قرقیزی است.

خانم اروزبیک آوا اعتقاد دارد که دختران قرقیز هرگز پوشش سیاه نداشته اند. بیوه زنان روسری سیاه را در طول یک سال پس از فوت شوهرش سر می کردند که آنها نیز پس از سپری شدن این مدت از سیاه در می آمدند. اکنون حتی مفهوم و ارزش روسری سفید نیز تحریف شده است.

دختر در روز عروسی اش روسری سفید می پوشید که نماد شادی، عشق و تولد کودک بود پس از عروسی، زن جوان یک کلاهی مانند عرقچین و پس از تولد فرزند به دلائل بهداشتی روسری استفاده می کرد، دختران ۸-۹ ساله نیز همان کلاه مخصوص قرقیزی و پیراهنی تا زیر زانو و جلیقه استفاده می کردند از سن ۱۰-۱۱ سالگی موهای دختران را ۴۰ گیسو می بافتند که به معنی رسیدن دختر به سن ازدواج بود.

لازم به توضیح است در مورد مسئله حجاب، رئیس جمهور قرقیزستان معتقد است برای حفظ استقلال کشور باید زبان، تاریخ، فرهنگ و سنت خود را بشناسیم، ما قرقیز هستیم و آداب و رسوم منحصری داریم. دین ما اسلام است اما نباید آن را با گزاره های مثل علم و فرهنگ اشتباه گرفت عده ای از معلمین زن مدارس از من درخواست کردند که سر کلاس باحجاب اسلامی حاضر شوند. در تاریخ قرقیزستان زنان بزرگی را می توان سراغ گرفت که هرگز آنها چهره خود را با لباس مشکی نمی پوشاندند این لباس ها با لباس های ملی ما و فرهنگ ما مانوس نیست لازم است این موضوع بدون تعصب درک شود، رئیس جمهور قرقیزستان معتقد است بین فرهنگ عربی و فرهنگ اسلامی تفاوت وجود دارد.

وی می افزاید: من هم مسلمانم، اما ما نباید فرهنگ و سنت های خود را فراموش کنیم این مسله برای حفظ وحدت و یکپارچگی کشور ضروری است. آقای تورسون بیک اکون از مقامات رسمی قرقیزستان و مدافع حقوق بشر در این کشور می گوید “در قرقیزستان هنوز حجاب پذیرفته نشده است. وی معتقد است “در بسیاری از مدارس و دانشگاه های کشور هنوز هم دانش آموزان محجبه را از مدرسه اخراج می کنند.

به گفته وی، عدالت بعد از مداخله مسئولان دولتی برقرار می شود. اغلب در سطح ادارات کل آموزش و پرورش و مدیران مدارس شهرستانهای تخت گل، قره قلجا، آلای، استان چوی و بیشکک شاهد چنین پیش آمدهایی هستیم، آقای آکون یادآور شد که هر شهروند قرقیزستان در انتخاب نوع پوشش خود با توجه به اعتقادات مذهبی خود آزاد است، به اعتقاد اسن اوسوب علی اف رئیس مرکز «راه حلهای معقول»، به صورت سنتی در جنوب قرقیزستان گرایش و پایبندی بیشتری به اسلام نشان داده می شود، زنان این منطقه به رعایت حجاب تمایل افزونتری دارند این در حالی است که تعداد زنان محجبه در منطقه به اصطلاح سکولار شمالی قرقیزستان کمتر مشاهده می شود وضعیت در جنوب نیز در حال تغییر است.

پیش از این، بیشتر زنان، روسری ها را به سبک محلی می بستند اما در حال حاضر بیشتر زنان ترجیح می دهند یک لباس کامل که تمامی بدن را بپوشاند استفاده نمایند سنت های در حال تغییر در سطح کشور نشان دهنده سیر تکامل رابطه مردم با اسلام است موضوعی که در گذشته تحجر (میراث الحاد شوروی) محسوب می شد مردم به خصوص در شمال کشور، به اسلام به عنوان تلاشی برای رفع خلاء ایدئولوژیک پس از فروپاشی شوروی نگاه می کنند اما در جنوب اغراق نیست اگر گفته شود مردم به درک خوبی ارزش های دینی اسلامی نائل شده اند به نظر او، اکنون تفاوت نگرش مردم شمال و جنوب نسبت به دین در حال از بین رفتن است “لذا در حال حاضر در شمال قرقیزستان نیز زنان زیادی از حجاب و پوشش اسلامی استفاده می کنند.

قادر ملک اف، اسلام شناس و مدیر مرکز «دین، قانون و سیاست»، می گوید مردم آگاهانه به ارزش های دینی تن می دهند. برای اینگونه افراد حجاب صرفاً لباس نیست بلکه مسئولیت در برابر خداوند است، حجاب ایمان و انتخاب آنهااست. اکنون نه تنها محققان، کارشناسان بلکه نهادهای سیاسی، سازمان های مذهبی و عمومی قرقیزستان درصدد پاسخ به این سوال هستند که آیا داشتن حجاب در مدارس پذیرفتنی است؟

نقطه اصلی این بحث تلاش های مراکز اسلامی بوده است که می خواهند به دانش آموزان دختر اجازه داده شود تا بتوانند با حجاب اسلامی در مدارس حاضر شوند، اقدامات این سازمان ها منجر به درگیری میان آنها با برخی از سازمانهای دولتی شده است نیز در محافل لیبرال بحثهای گسترده ای صورت گرفته دائر به اینکه خط جدایی دین و دولت کجا است؟

گفتنی است در سال ۲۰۰۹ وزارت آموزش پوشیدن حجاب و هر نوع لباس دیگری که اشاره ای به تعلقات دینی فرد داشته باشد را در مدارس ممنوع کرد به گزارش وبگاه gzt.ru همه مدارس باید تغییراتی در اساسنامه خود اعمال کنند و شرایط لازم الاجرائی را برای لباس فرم مدرسه تعیین کنند. به مدیران مدارس ابلاغ گردید که دانش آموزانی را که تحت تأثیر افراطگرایان مذهبی قرار دارند و نیز دانش آموزانی را که به دلیل حضور در نماز جمعه غیبت می کنند شناسایی نمایند. یکی از دلایلی که باعث شده مقامات استان جلال آباد با دانش آموزان محجبه مقابله کنند این بود که آمار زنان با لباس اسلامی در جلال آباد و سایر شهرهای جنوب قرقیزستان روز به روز افزایش پیدا می کند. به نظر دولت این روند یک روند خودجوش مردمی نیست بلکه نتیجه تبلیغات هدفمند اعضای «حزب التحریر»حزب ممنوع شده در آسیای مرکزی است.

راضیه تختوریوا مدیر مدرسه در روستای دوستیک استان جلال آباد می گوید: در مدرسه من شش دختر محجبه هستند. همه آنها دختران اعضای حزب غیر قانونی «التحریر» اند. اعضاء حزب التحریر اعلامیه و شب نامه هایی را مبنی بر جداسازی کلاس های پسرانه و دخترانه پخش می کنند. این مدیر مدرسه اضافه می کند من موفق نشدم دختران را مجبور به برداشتن روسری بکنم در نتیجه اعضاء حزب التحریر اینگونه اقدامات را به عنوان موفقیت خود در راه تشکیل دولت اسلامی قلمداد می کنند، در همان زمان استفاده از صلیب های مسیحی بسیار بزرگ، کیپا (کلاه) یهودی، عمامه سیکها نیز ممنوع گردید.

شایان ذکر است در واکنش استفاده نکردن دختران از حجاب در مدارس، تشکل های دینی مانند بنیاد متکلم زنان قرقیز با مراجعه به دادگاه از مسئولان مربوطه شکایت کردند و خواستار غیر قانونی شناختن این حکم شدند. نتیجه اینکه مدیر کل آموزش تحت فشار قرار گرفت و عبارت ممنوع بودن لباس مذهبی در مدارس را به عبارت خنثی «نامناسب شناختن لباس مذهبی در مدارس» تغییر داد. در قوانین آموزش و پرورش قرقیزستان آمده است که فراگیری دانش جنبه سکولار دارد و نباید این امر به نهادهای مذهبی بستگی داشته باشد.

علی ایحال بحث بر سر حجاب فعالان سازمان های مردم نهاد قرقیزستان را بر سر دوراهی قرار داده است: ازیک طرف آنها احساس وظیفه می کنند که باید از آزادی مذهب دفاع کنند اما از طرفی دیگر برخی از این سازمان ها معتقدند که مراکز اسلامی چون متکلم پایه های سکولار جامعه قرقیزی را تضعیف می کند، برخی آشکارا اعتراف می کنند که چشم انداز تقویت نقش دین در جامعه نگران کننده است به عنوان مثال، خانم گلناره ابراهیم آوا جامعه شناس دانشگاه آمریکایی در آسیای مرکزی معتقد است که سازمان هایی نظیر «متکلم» برای صلح جهانی تهدیدآمیزند وی می افزاید: من شخصاً طرفدار ایجاد و تقویت یک دولت سکولار با آزادی زنان هستم و رفتار تشکل ها و سازمان هایی مانند بیناد متکلم را افراطگرایانه می دانم.

برخی نیز بر این باورند که بحث بر سر حجاب به مسئله برابری حقوق در زمینه کسب تحصیلات وابسته است. در ۲۳تاریخ سپتامبر گروهی متشکل از هشت تن فعال برجسته سازمان های مردم نهاد و عضو شورای مدافعان حقوق بشر قرقیزستان بیانیه ای صادر کردند که در آن ذکر شده است، ممنوعیت یک طرفه برای داشتن حجاب اسلامی براساس اصول دولت سکولار تبعیض آمیز است.

خانم بورول ماکنبایوا می گوید، اخراج دختران محجبه از مدارس ممکن است به بروز رفتارهای تند و افراطی در جامعه شود اگر قرار باشد قانونی مبنی بر ایجاد محدودیت برای پوشیدن روسری در مدارس به تصویب برسد، این کار تنها پس از طرح مسئله بصورت علنی و بررسی عمومی آن در یک چارچوب دموکراتیک امکان پذیر است.

لازم به توضیح است که گروه غیر رسمی سنت گرایان قرقیزستان که به هویت قرقیزی پیش از اسلام تاکید می کنند برای منع پوشش اسلامی در مدارس کشور از مردم امضا می گیرند. نماینده امور جوانان ورئیس بنیاد احیای میراث معنوی مردم قرقیزستان خانم چناره سیداحمدآوا معتقد است: حجاب برای ما پوششی بیگانه است. زنان قرقیز هرگز قبل از ازدواج روسری سر نمی کردند اما اکنون در کشور دختران هشت ساله حجاب دارند این به معنی جهل است، حتی جهل دینی.

در سال های اخیر حجاب به عنوان پدیده جدیدی و وارداتی در قرقیزستان تلقی می شود اما با این حال در پاسخ به این سوال که دلیل گرایش واستقبال زنان و دختران قرقیز از پوشش اسلامی چیست باید گفت به نظر می رسد که گرایش زنان و دختران قرقیز به پوشش و حجاب اسلامی بیشتر مربوط است به مرحله جدید گسترش اسلام در این کشور. از سوی دیگر نباید از نظر دور داشت که لباس ملی قرقیزی نیز بخشی از فرهنگ ملموس و معنوی ملت قرقیز است. این لباس متناسب با شرایط زندگی عشایری و اسب سواری بوده و دوخت به خصوصی دارد، گرم، گشاد و بلند است با کمربند پارچه ای پهن، جنس لباس عمدتاً نمد، چرم، پوست حیوانات و پارچه های زبر و ضخیم است.

در قرن نوزدهم میلادی این لباس با پارچه های چیت و کتان و … که از روسیه وارد می شد تهیه می گردید. لباس سنتی قرقیزها را می توان در کتیبه های سنگی، توصیفاتی در حماسه ملی ماناس، منابع مکتوب چینی و یادداشت های سیاحان و نقاشان روسی و خارجی قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰ مشاهده کرد زنان پیراهن بلند و دامن بلند می پوشیدند کلاه زنان الچک (الچک، elechek کلاه ملی زن متأهل قرقیز است. این کلاه را زنان میان سال استفاده می کردند که حجاب کاملی محسوب می شد، برای هر گروه سنی زنان و دختران کلاه خاصی وجود داشت، لباس ملی زن قرقیزی با جواهراتی مانند نقره تزئین می گردید جان کلام اینکه نمی شود گفت که زن قرقیزی در طول تاریخ حجاب نداشته است، نمی تواند سخن درستی باشد.

شایان ذکر است بسیاری از زنانی که از پوشش اسلامی بهره می برند معتقدند حجاب در افزایش اعتماد به نفس و ایجاد احساس امنیت موثر است. نکته قابل توجه اینکه محبوبیت پوشش اسلامی در قرقیزستان همزمان با تمایل به بدحجابی کشورهای اسلامی اتفاق می افتد، موضوعی که ممکن است پارادوکسیکال تصور شود برای نمونه در ایران که به نوعی در تولید و مد لباس های دینی پیشقدم است، حجاب بعد از انقلاب اسلامی نه تنها برای زنان ایرانی بلکه برای تمام زنان خارجی که به ایران می آیند اجباری شده است اما در سال های اخیر خانم ها در این کشور به داشتن روسری و شال های سبک و رنگی اکتفا کرده اند.

اما همانطور که قبلاً نیز اشاره گردید، اگر چه ممکن است آنچه امروز درقرقیزستان رخ می دهد متأثر از چالش های مربوط به جهانی شدن نیز خلأ معنوی ایجاد شده بعد از فروپاشی اتحاد شوروی باشد اما در هر حال زنان قرقیزی به دلایل مختلف به حجاب علاقه مند شده اند، عده ای با آگاهی کامل و درک مسائل دینی و ایمان قوی به این نیاز رسیده اند این عده زنانی در سنین مختلف با جایگاه اجتماعی گوناگون هستند.

گروه دیگر زنان جوانند که معتقدند با پوشش اسلامی باید در خانه بنشینند و در امور اجتماعی هیچ گونه نقشی نداشته باشند. نگرشی که در نوع خود جدید است نیز استدلال می کنند مطابق احکام اسلامی مرد مسئول تأمین مخارج زندگی است. این در حالی است که زنان قرقیز بر خلاف زنان دیگر اقوام آسیای مرکزی در طول تاریخ بیشتر آزادمنش بوده اند چنان که در دوره قبل از استقرار حکومت شوروی زن وظایف معینی در امور خانواده و اجتماع داشت اما در دوره شوروی تبدیل به عضو فعال جامعه شد، پس از فروپاشی شوروی به نان آور اصلی خانواده تبدیل گردید و اکنون تمام مسئولیت مربوط به رفاه مادی خانواده را به همسر خود واگذار می کند.

مشاهده شده است در برخی موارد پدران و همسران، زنان و دخترانشان را وادار به داشتن حجاب می کنند؛ در این شرایط وضعیت زن وابسته است به اعتقادات همسر و پدر، از سوی دیگر موارد بسیاری یافت می شود حتی زمانی که پدر و یا شوهری که مصرف کننده مشروبات الکلی است آن را ترک می کند زن و فرزندانش نیز از او تبعیت می کنند. این وضعیت را باید ویژگی جامعه قرقیز به شمار آورد که ماهیت عشایری وسنتی دارد. همچنین باید اشاره کرد که محل تحصیل دختران در انتخاب حجاب توسط آنها تأثیر دارد.

مشاهده شده است دختری در رشته زبان عربی، زبان فارسی، حقوق اسلامی یا اسلام شناسی و دیگر رشته های مرتبط با کشورهای شرق اسلامی پذیرفته می شود او با الگوبرداری از اساتید خود که یا اهل آن کشور بوده و یا در آن کشور تحصیل کرده است حجاب را برمی گزیند. لذا می توان نتیجه گرفت که زنان قرقیزستان بنا به دلائل مختلف حجاب را بر می گزینند که بی تردید تعلقات دینی می تواند در زمره مهمترین باشد. می شود گفت این انتخاب می تواند جنبه ظاهری و زیبائی داشته باشد در هر حال اکنون به صورت مستمر به تعداد زنان محجبه قرقیز (به ویژه دختران جوان) افزوده می شود.

در حال حاضر در آسیای مرکزی و خصوصاً در قرقیزستان رقابتی بین مدلهای دینی اعم از ایرانی، ترکی، پاکستانی و عربی وجود دارد، نمونه برجسته آن انتخاب حجاب به سبک ایرانی است که عمدتاً از رنگ سیاه استفاده می شود و یا حجاب ترکی که از رنگ های مختلف استفاده می گردد. بررسی ها نشان می دهد احتمال نفوذ گسترده مدل پوشش و حجاب ایرانی در جامعه قرقیزستان ضعیف است اما دختران قرقیز، آگاهانه یا ناآگاهانه این مدل حجاب را انتخاب می کنند. از طرف دیگر تمایل به مدل پوشش ترکی از محبوبیت بیشتری نزد زنان و دختران قرقیز برخوردار است. همچنین بسیاری از زنان و دختران به استفاده از حجاب ملی و سنتی قرقیزی رغبت نشان می دهند زیرا نوع لباس قرقیزی به تمامی نیازهای دخترانی که حجاب را انتخاب می کنند پاسخ می دهد.

ملاحظه

در میان کشورهای آسیای مرکزی جمهوری قرقیزستان در مسیری متفاوت از نظر نظام سیاسی و نگرش به اسلام و نزدیک شدن به دموکراسی گام برداشته است. در حالی که مسله احیاء اندیشه دینی در این کشور به عنوان راه اساسی پیشرفت معنوی و اخلاقی جامعه در نظر گرفته می شود اما ناکارآمدی نهادهای دینی و وجود فساد فراگیر حتی در این نهادها از یک سو و از سوی دیگر فقدان متون دینی و بی سوادی روحانیون باعث شده است برخی کشورهای عربی با هزینه زیاد و گماردن افراد همسو با خود در این نهادها به ترویج افکار تند و افراطی همچون وهابیت بپردازند.

موضوعی که در حال حاضر به معضل بزرگی در قرقیزستان تبدیل شده است و دولت در تلاش است تا با تصویب قوانین جدید به شفاف سازی فعالیتهای دینی بپردازد. اکنون کم نیستند زنان و دختران قرقیز که با علاقه به اسلام و شعائر اسلامی روی آورده اند و به دلیل ناآگاهی خصوصاً در نواحی جنوب قرقیزستان جذب گروه های افراط گرا می شوند و بعضاً در قالب جهاد نکاح راه سوریه را در پیش گرفته اند. اکنون جامعه زنان قرقیز به دو بخش سکولار و اسلام گرا تقسیم شده است. زنان سکولار به زنان محجبه با تردید نگاه می کنند از سوی دیگر زنان مححبه در تلاشند با انجام برنامه های مختلفی از جمله برگزاری جشنواره ها و یا انتشار نشریاتی مانند نشریه امت خود را به اثبات برسانند.

رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در قرقیزستان

انتهای پیام/